چشم‌های منتظر؛ پناهجویان ایرانی و افغان در ترکیه

برای دیدار با پناهجویان ایرانی و افغان به شهر آدانا در جنوب ترکیه رفتم. اکثر پناهجویان ساکن این شهر پس از زلزله وان به این شهر منتقل شدند. سازمان ملل می‌گوید که بیش از سه هزار پناهجوی ایرانی و دو هزار و پانصد افغان در ترکیه هستند.

در یکی از محلات آدانا به مدرسه پناهندگان رفتم. کلاسی کوچک که اکثر دانش آموزان در آن جوانان بین ۱۵ تا سی ساله بودند، معلم، ترکی تدریس می‌کرد

معلم کلاس فریاد عبدالله‌زاده، در ایران معلم بود اما او می‌گوید پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ اخراج شد و از ترس دستگیری به ترکیه گریخت و خود را به سازمان ملل معرفی کرد. فریاد مدت دو سال و نیم است که در ترکیه به سر می‌برد. او از طرف سازمان ملل به عنوان پناهنده شناخته شده، اما دو سال است برای فرستاده شدن پرونده اش به کشوری غربی و فراهم شدن زمینه مهاجرتش انتظار می کشد. فریاد می‌گوید که کشورهای غربی دیگر همچون گذشته پناهجویان را قبول نمی‌کنند.

در کلاس زیان ترکی حدود پانزده پناهجو حضور داشتند، از آنان پرسیدم کسانی که قبولی سازمان ملل را ندارند دستشان را بالا ببرند، به غیر از سه نفر بقیه دست‌هایشان را بالا بردند.

در سه دهه گذشته بسیاری از دگراندیشان و فعالان سیاسی مخالف جمهوری اسلامی ایران مجبور به ترک وطن شده‌اند. گروه بزرگی از این پناهجویان با امید رفتن به یکی از کشورهای غربی به ترکیه می‌آیند. تعداد پناهجویان در ترکیه رابطه مستقیمی با تحولات سیاسی و اقتصادی ایران دارد. پس از انتخابات ریاست جمهوری و موج دستگیری مخالفان بسیاری از آنان به خصوص جوانان مجبور به فرار به ترکیه شدند و از نمایندگی کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد UNHCR تقاضای پناهندگی کردند. اخیرا نیز با شدت گرفتن تحریم‌ها علیه ایران و پایین آمدن ارزش ریال ایران در مقابل دلار و بد‌تر شدن وضعیت اقتصادی، تعداد پناهجواین ایرانی در ترکیه افزایش داشته است.

در ترکیه همچنین پناهجویان افغان زیادی هستند، آنان اکثرا کسانی هستند که سال‌ها در ایران زندگی کرده‌اند و دیگر نمی‌خواهند به افغانستان باز گردند. این گروه از نظر اقتصادی وضعیت دشوار‌تری نسبت به سایر پناهندگان دارند.

پناهجویان ایرانی که به ترکیه می‌آیند دو دسته‌اند. گروهی که توانایی مالی دارند از راه قاچاق خود را به کشورهای غربی می‌رسانند، اما اکثر پناهجویان خود را به سازمان ملل در ترکیه معرفی می‌کنند. پلیس ترکیه نیز پناهجویان را به شهر‌های مختلف ترکیه می‌فرستد و آنان باید هفته‌ای یک یا دو بار خود را به مسئولان و مأموران محلی معرفی کنند.

تحولات بهار عربی در منطقه و هجوم ده‌ها هزار پناهجوی سوریه‌ای به ترکیه کار سازمان ملل را با مشکل روبرو کرده است. این امر بر روند بررسی پرونده پناهجویان ایرانی و افغان تاثیر مستقیم داشته است. فریاد عیدالله‌زاده می‌گوید، «در گذشته پناهجویان پس از معرفی خود به دفتر سازمان ملل، در مدت کوتاهی مصاحبه می‌شدند، اما حالا داستان تغییر کرده، تاریخ مصاحبه‌های سازمان ملل برای دو یا ۳ سال دیگر است. پناهجویان ایرانی به دلایل متفاوت از سازمان ملل در خواست پناهندگی می‌کنند، برخی به خاطر فعالیت‌های سیاسی، برخی دیگر به خاطر عقاید مذهبی یا قومی. اما جمع کثیری از پناهجویان بدلیل شرایط اقتصادی ایران وادار به ترک کشور شده‌اند و به امید زندگی بهتر در کشوری غربی مشکلات ترکیه را تحمل می‌کنند».

پناهجویان در ترکیه اجازه کار ندارند و بیشتر آنها به صورت غیر قانونی در ترکیه کار می‌کنند. یکی از آن‌ها آرمینا دختری ۱۹ ساله اهل تهران بود. او به همراه مادر و خواهرش چهار ماه پیش به ترکیه پناه آوردند. او می‌گوید به خاطر مشکلاتی که در ایران داشتند ترک وطن کرده‌اند. آرمینا می‌گوید، «قبلا از ایران برای ما کمک مالی می‌آمد، اما با وضعیت کنونی اقتصادی ایران و افت ارزش پول ایران در مقابل دلار، ما دیگر از ایران کمکی مالی نداریم. من باید کار کنم، کارهای سخت که برای خانم‌ها بسیار سنگین است، ما نسبت به ترک‌ها پول کمتری می‌گیریم و محیط کار بسیار نا‌مناسب است».

رضا چوپانی مدیر مدرسه پناهندگان ایرانی در آدانا مدت ده سال از عمرش را در ترکیه گذرانده است. او نیز پناهجو است، اما پرونده او بسته و سازمان ملل درخواست پناهندگی او را رد کرده است. آقای چوپانی در این سال‌ها با داستان بسیاری از پناهجویان آشناست، او می‌گوید: «بسیاری از پناهجویان ایرانی فکر می‌کنند وقتی به ترکیه می‌رسند و پس از معرفی خود به دفتر سازمان ملل، در طول چند ماه طول به کشوری غربی خواهند رفت. این واقعیت ندارد، با توجه به شرایط موجود یک پناهنده بایستی خود را برای ۴ تا ۵ سال انتظار در ترکیه آماده کند».

با توجه به وضعیت سیاسی و شرایط اقتصادی ایران به نظر می‌رسد که موج پناهجویان ایرانی به سوی نمایندگی‌های سازمان ملل متحد در کشورهای همسایه ادامه داشته باشد.